Wisła – rzeka

Wisła — największa rzeka Polski. Długość 1047 km, powierzchnia dorzecza 194 424 km .

Początek Wiśle dają liczne źródła i wykapy na zach. i pd. stokach Baraniej Góry, tworzące Czarną Wisełkę (ok. 1100 m npm) i Białą Wisełkę (ok. 1120 m). Obydwa potoki łączą się w Wiśle Czarnem w powstałym w 1. 1968-74 zaporowym Jeziorze Czerniańskim, tworząc Wisełkę. Spływa ona w kierunku pn.-zach. i łączy się w Nowej Osadzie z Malinką, dając początek Wiśle. Nieco niżej, w Gościejowie, otrzymuje Wisła swój pierwszy dopływ prawobrzeżny — potok Gościejówkę. W Dziechcince, w miejscu zwanym popularnie „Oazą”, wpadają do Wisły dwa pierwsze dopływy lewobrzeżne: Kopydło i Dziechcinka. Dolina rzeki rozszerza się, tworząc kotlinę, w której rozłożyło się centrum miasta Wisła.

Niżej Wisła przełamuje się pomiędzy górami Bukową a Czajką (563 m), zaś poniżej wylotu doliny Jawornika, w Obłaźcu, znajduje się drugi przełom — między Krzywym (634 m) a Oborą. Dalej następuje kolejne rozszerzenie doliny, w którym rozlokowała się dzielnica Ustronia — Polana i w którym uchodzą do Wisły jej prawobrzeżne dopływy: Dobka i Jaszowiec. Ostatnią przeszkodą przed wydostaniem się rzeki na tereny Pogórza Śląskiego jest ciasny przesmyk między Skalicą a grzbietem Kończyna, odchodzącym w kierunku pn. od szczytu Czantorii. Poza nim dolina otwiera się ku pn. i zach.; w tak utworzonym „lejku” usadowił się Ustroń. Wisła zmienia teraz kierunek na pn., a koryto ujmują wały przeciwpowodziowe. W Harbutowicach rzeka przyjmuje swój ostatni w pełni górski dopływ — Brennicę, po czym poniżej Skoczowa wypływa na tereny Kotliny Raciborsko — Oświęcimskiej.

Nazwa rzeki ma (wg J. Rozwadowskiego) swoją genezę w indoeuropejskim pierwiastku „veis-, vis-”, oznaczającym wodę, płyn, ciecz, a znana jest już co najmniej od poł. I w. n. e. Jan Długosz natomiast w swym dziele „Chorographia Regni Poloniae” w XV w. wywodzi tę nazwę od słowa „zwisła, zwisająca”, jako, że jej źródło z wielkim i głośnym hukiem wód spadając z wierzchołka góry (…) nim opadnie na niżej leżącą ziemię, wydaje się być raczej strugą zwisającą aniżeli płynącą”. XVI-wieczny uczony Marcin Kromer pisał już jednak o „źródłach Wisły”, a cieszyński nauczyciel Jonasz Nigrinius w 1724 r. oznaczył na swej mapie „trzy źródła Wisły”: Białą i Czarną Wisełkę oraz Malinkę. Odpowiada to w zupełności miejscowej tradycji nazewniczej: nowo założoną osadę (Wisłę) określano jako „osadę na Wisłach”.

Bogumił Hoff w „Początkach Wisły (…)” (1888 r.) podał jeszcze inną, zaczerpniętą z miejscowych przekazów, wersję pochodzenia nazwy rzeki: legendarny Czantor, który zatamował wody połączonych sióstr, Białej i Czarnej Wisełki, wysłał w końcu jedną tylko falę na zwiady i wyszukanie drogi (…). Ta pierwsza fala wysłana, «wyszła» czy «Wisła» zwana, wypłynąwszy z gór ulubionych, znalazła się niebawem na równinie (…). Za tą falą wysłaną czyli Wisłą, wysłały i wysyłają siostry ciągle inne fale i wszystkie one płyną tą samą drogą (…)”.