Szańce Jabłonkowskie – Śance, Jablunkovske śance

Szańce [Jabłonkowskie] (czes.: Śance, Jablunkovske śance) — zespół obiektów obronnych z XVI-XDC w. usytuowanych na pd. skłonie Przełęczy Jabłonkowskiej, obecnie w ruinie. Po bitwie pod Mohaczem w 1526 r., w której zginął król Czech i Węgier Ludwik Jagiellończyk, realnym stało się zagrożenie pd. granicy Księstwa Cieszyńskiego ze strony Turków lub sprzymierzonych z nimi węgierskich książąt Siedmiogrodu. Toteż w 1541 r. Stany Śląskie we Wrocławiu poleciły wzmocnić lub odbudować przygraniczne twierdze (m.in. Bielsko, Cieszyn i Jabłonków), zaopatrzyć je w prowiant i amunicję, a leśne ścieżki i przejścia w górach zabarykadować zwalonymi drzewami. Obronie granicy sprzyjał fakt, że w tym czasie ze Śląska na Węgry prowadziła tylko jedna przejezdna droga — przez Przeł. Jabłonkowską. Wybudowano przy niej niewielką drewnianą strażnicę, usytuowaną powyżej Jabłonkowa, gdzieś na terenie dzisiejszych Mostów i wydzielono kontyngent wojska (44 jezdnych i tyleż samo piechoty) operujący w doi. Olzy.

W 1578 r. książę cieszyński Wacław Adam podjął budowę solidnych szańców, położonych na pd. skłonie przełęczy, na samej granicy węgierskiej (obecnie wzgórze Dejuvka, 637 m, przez które przebiega granica czesko-słowacka). Szaniec otoczony był palisadą z ostro zakończonych pni drzewnych, wałem i głębokim rowem, a wewnątrz mieściły się baraki dla załogi, magazyny, studnia i drewniana kaplica. Wzdłuż całej granicy śląsko-węgierskiej poczyniono zasieki w lasach. Załogę szańców stanowili tzw. „wybrańcy” — górale „wybierani” do służby z okolicznych wsi.

Wybuch wojny 30-letniej przyniósł dla monarchii austriackiej nowe zagrożenie, jakim była możliwość połączenia się przez przełęcz jej wrogów: protestanckich wojsk z północy z wojskami tureckimi i węgierskimi. Wtedy też na wzgórzu (607 m) nieco bliżej przełęczy, z którego roztaczała się lepsza widoczność na okolicę, stanął nowy, większy szaniec. Zbudowany był z kamieni i grubych pni drzewnych, na przyczółkach ustawiono 6 armat przytoczonych z Cieszyna, a jego załogę stanowiło 382 „wybrańców”. Później Stany Śląskie zastąpiły ich zawodowymi „hajdukami”, którzy jednak w 1625 r. w całości przyłączyli się do protestanckich wojsk Ernesta Mansfelda. W II poł. XVII w. rozbudowano linię umocnień granicznych o „Mały Szaniec” na wzgórzu Wały pod Herczawą i „Wołowy Szaniec” w Koniakowie pod Ochodzitą, już nad granicą z Polską.

W latach 1724-29 na miejscu poprzedniego szańca wzniesiono nowe założenie obronne, murowane z dużych bloków kamiennych, już w nowoczesnym systemie bastionowym. Objęty umocnieniami i otoczony fosą obszar obejmował prawie 3 ha. Główna twierdza z 4 bastionami liczyła 3 kondygnacje, z tego jedną pod ziemią. Jedyna droga na Węgry prowadziła przez obwarowane przedmurze fortu, w którym mieściły się koszary, składy żywności i amunicji, kaplica, stacja poczty, stajnie i inne zabudowania gospodarcze. Poza obrębem twierdzy stał dom mieszkalny komendanta, budynek kwarantanny podróżnych wymagany na granicach oraz cmentarz żołnierski: w 1712 r. ówczesny komendant Jan Spens von Boden ze Stanisławowie postawił tam drugą kaplicę (obecnie w tym miejscu stoi okrągła kapliczka wzniesiona w 1829 r.). Nowy szaniec połączono z „Małym Szańcem” i „Wołowym Szańcem” linią mniejszych dzieł obronnych — ziemno-drewnianych redut, sięgającą także w kierunku zach. na grzbiet Wlk. Połomu. W czasie toczonych za cesarzowej Marii Teresy wojen z Prusami o Śląsk całość połączono ze sobą systemem podziemnych chodników, co jednak nie przeszkodziło Prusakom w kilkakrotnym zdobyciu twierdzy.

U schyłku XVIII w. znaczenie szańców upadło, a ich załogę wykorzystywano głównie do robót publicznych. W tym czasie opuszczone zostały wszystkie mniejsze umocnienia. Ostatni remont „Wielkiego Szańca” prowadzono w 1808 r., a ostatnich 12 żołnierzy wycofano z niego po Wiośnie Ludów. Wzgórze sprzedane zostało wsi Mosty, a większość budowli rozebrała okoliczna ludność, biorąc kamień na budowę swoich domostw. Ślady bastionów i fos widoczne są do dnia dzisiejszego.

Dojście do Szańców: od przyst. kolejowego CSD „Mosty u Jablunkova — zastavka” (niebieskim szlakiem w kierunku na Kościółki, następnie w lewo zn. specjalne) ok. 30 min. Dojazd samochodem: ze skrzyżowania na Przełęczy Jabłonkowskiej, nad tunelem — na pd.-zach., w kierunku osiedla Szańce.

One Reply on “Szańce Jabłonkowskie – Śance, Jablunkovske śance”

  1. Zdecydowanie polecam zapracować nad czeskim pismem. Rozumiem, że klawiatura czeska nie jest w posiadaniu, ale można poprawną nazwę skopiować z internetu.
    Błędnie napisane Śance, powinno być Šance. Ś to nie Š, š to sz.
    Bardzo często Polacy popełniają błąd w wypowiadaniu czeskich słów, np čočka (soczewica, soczewka) czytają cioćka 🙂

    http:/toninapisal.blogspot.com

Comments are closed.