Olza – Olśe

Olza (czes. Olśe) — rzeka w dorzeczu Odry, druga co do długości rzeka Beskidu Śląskiego. Dł. 99 km, średni spadek 0,67%, 49 większych dopływów. Źródła pod Gańczorką i Karolówką, na zach. stokach głównego grzbietu Beskidu Śląskiego, na wysokości 840-880 m npm. Uchodzi do Odry na pn. od Bogumina, koło polskiej wsi Olza, na wysokości 195 m npm. Powierzchnia dorzecza 1118 km2, z tego w Polsce 479 km2. Średni przepływ przy ujściu: ok. 10 m3 na sekundę.

Pierwsze 16 km biegu w granicach Polski, na terenie Istebnej (na tym odcinku średni spadek wynosi ok. 2,5%). W górnym biegu, od Jabłonkowa po Trzyniec, stanowi granicę między Beskidem Śląskim a Beskidem Śląsko-Morawskim. W biegu środkowym (od Cieszyna do Karwiny) i w dolnym (od Zawady po ujście do Odry koło wsi Olza) korytem Olzy biegnie granica polsko-czeska.

Nazwa rzeki, która brzmiała dawniej „Oldza”, pochodzi zdaniem uczonych od słowa „oliga”, w języku dawnych Słowian oznaczającego wodę. Pierwsze wzmianki o „Olszy” znajdujemy w dziele „Chorographia Regni Poloniae” Jana Długosza. W roku 1493 rzeka „Olsa” — czytana po niemiecku już jako „Olza” — występuje w wydanej w Norymberdze „Liber chronicarum” Hartmana Schedela.

Źródła Olzy, centralnej rzeki Śląska Cieszyńskiego, zajmują poczesne miejsce w kulturze duchowej ludu cieszyńskiego. Cudowna woda ze źródeł Olzy ożywiła rajską jabłonkę w słynnej baśni o Złotogłowcu, królu wężów, zaś sama rzeka z licznymi głębiami i „plosami” pełnymi utopców przewija się przez wiele cieszyńskich powiastek. Pieśń „Płyniesz Olzo”, do której słowa ułożył Jan Kubisz pochodzący z położonej nad tą rzeką wsi Końska, stała się nieoficjalnym hymnem Śląska Cieszyńskiego:

Płyniesz, Olzo, po dolinie,
Płyniesz, jak przed laty:
Takie same na twym brzegu
Kwitną wiosną kwiaty…

A tak kiedyś — gdy nad falą
Wiosną wiatr zawieje,
Wnuk usłyszy w fal twych szumie
Przodków swoich dzieje…