Nydek

Nydek (czes.: Nydek) — rozległa wieś u zach. podnóży pasma granicznego, położona w doi. (—>) Głuchówki i jej dopływów:  Strzelmej i Górskiego Potoku. Liczy ok. 48 km2 powierzchni i 2,2 tys. mieszkańców. Jej teren sięga po grzbiet graniczny na znacznej przestrzeni od Ostrego przez Wlk. Czantorię i Wlk. Soszów po Wlk. Stożek. Po stronie polskiej graniczy z Leszną Górną, Ustroniem i Wisłą, a po stronie czeskiej — z Wędrynią, Bystrzycą, Gródkiem i Nawsiem. Składa się z kilku części: centrum, zwanego „Dziedziną” (u zbiegu w/w. potoków), Nowej Osady (lub: Nowosady) u pd. podnóży Ostrego, Głuchowej w doi. Głuchówki, Strzelmej w doi. Strzelmej oraz Góry w dol. Górskiego Potoku.

Wieś powstała w ramach kolonizacji książęcej: w poł. XV w. książę Przemysław II darował ziemię w doi. Głuchówki człowiekowi nazwiskiem Nidek, który założył tam folwark. Pierwsza wzmianka pisemna o Nydku pochodzi z 1456 r. W 1502 r. Nidkowie sprzedali wieś znanej rodzinie szlacheckiej Cze-lów z Czechowic. Córka Achacego Czeli, Katarzyna, wniosła Nydek w wianie poślubionemu w 1591 r. Janowi Goczałkowskiemu. Na początku XVIII w. powstała Nowa Osada, zaś w latach 1749-1777 osiedla w dolinach Głuchówki, Strzelmej i Górskiego Potoku. W 1792 r. Goczałkowscy sprzedali wieś Komorze Cieszyńskiej, która natychmiast rozparcelowała folwark.

W 2 poł. XVIII w. na pograniczu Nydku, Lesznej Górnej i Ustronia odkryto dość zasobne, występujące płytko pod powierzchnią pokłady rudy darniowej, zawierającej ok. 15% żelaza. W oparciu o tę rudę powstała, jako pierwsza z 6 hut kameralnych, huta w Ustroniu (1772), a także ostatnia z nich — huta trzyniecka (1839). Spośród 18 miejscowości, dostarczających rudę do Trzyńca, Nydek pokrywał ponad połowę zapotrzebowania; np. w 1843 r. wydobyto tu 1465 t. rudy. Dostarczał też dużą część węgla drzewnego, wypalanego w licznych mielerzach z miejscowych buków. Wydobywanie rudy powodowało dewastację gruntów. Było to szczególnie dotkliwe przed 1848 r., kiedy chłopów zmuszano, by w ramach odrabiania pańszczyzny sami, za darmo rozkopywali swoje pola. Jednocześnie nastąpił jednak szybki rozwój demograficzny wsi: w latach 1851-1869 liczba mieszkańców Nydku wzrosła z 1009 do 1567.

Kiedy ok. 1865 r. zaczęto do wytopu żelaza w Trzyńcu stosować węgiel kamienny i koks, ruda darniowa przestała nadawać się do wsadu, zbyteczny stał się też węgiel drzewny. Większość kopaczy rudy i węglarzy zasiliła załogę trzynieckiej huty. Związek ten i werkowa edukacja nydczan zaowocowały szybszym, niż w innych beskidzkich wsiach, postępem cywilizacyjnym, zwłaszcza w dziedzinie mechanizacji rolnictwa. Z kolei kryzys gospodarczy lat międzywojennych przysporzył w Nydku wielu bezrobotnych. Wywodzili się z nich słynni nydeccy „szwercyrze” (przemytnicy), przepędzający z Polski do Czechosłowacji całe tabuny bydła, koni i świń, a w stronę przeciwną przenoszący tony artykułów przemysłowych, głównie butów.

W okresie międzywojennym Nydek zasłynął jako jeden z najważniejszych w Beskidach ośrodków narciarskich. W 1932 r. z inicjatywy entuzjastów narciarstwa z Polskiego Klubu Sportowego „Groń” Bystrzyca w ciągu 5 miesięcy zbudowano tu dużą, jak na ówczesne warunki, skocznię narciarską „Na Kątach” w dol. Górskiego Potoku (skoki powyżej 50 m). Jej projektantem był budowniczy zakopiańskiej „Krokwi”, kpt. Roman Loteczko, a pierwsze skoki wykonał najsłynniejszy wówczas polski narciarz, Bronisław Czech. Aż do początku lat 50-tych organizowano na niej cieszące się wielką popularnością zawody, w których startowali niemal wszyscy ówcześni czołowi zawodnicy polscy i czechosłowaccy. Później skocznia stała się własnością klubu sportowego huty trzynieckiej, który ją powiększył i przebudował. Jej rekordzistą (70 m) jest czechosłowacki mistrz olimpijski Jerzy Raśka. Obok wybudowano dwa mniejsze obiekty (30 i 40 m), kryte igelitem.

Najważniejszym zabytkiem Nydku jest drewniany kościółek, wybudowany przez protestantów w 1576 r., głównie za staraniem ówczesnego wójta Walentego Rykały. W 1654 r. przeszedł on w ręce katolików. Protestanci odprawiali później swe nabożeństwa przy dużej skale w przysiółku Zakamień (19C) w Strzelmej. Podczas kolejnych remontów (1789,1894 i 1910) kościół zeszpecono, m.in. zamiast gontami oszalowano go deskami i pokryto eternitem. W wyżej położonych przysiółkach zachowało się jeszcze sporo przykładów dawnego budownictwa mieszkalnego, służących już jednak głównie do celów rekreacyjnych tzw. tu „wikyndziorzom”.

W Nydku „na Dziołku” (pod Miąszym) urodziła się Ewa Milerska (1915—1985), a „na Farce” — Aniela Kupcowa (ur. 1920), obie zaliczane do grona najwybitniejszych beskidzkich poetek ludowych.

Poczta. Restauracje w centrum: „Nydeczanka”, gospoda „Pod Lipami” (czyli „U Heczki”), „Myslivna”. Bar, cukiernia. Komunikacja autobusowa ĆSAD z Bystrzycą i Trzyńcem, a także z innymi „dzielnicami” Nydku: Głuchową, Strzelmą i Górą.

One Reply on “Nydek”

  1. Ciekawy artykuł aczkolwiek niekompletny jeśli chodzi o wymienione części Nydku. Jest ich sporo więcej, chociażby Odmiarek, Kouty. Dzioł itp.
    Informacje o restauracjach zdecydowanie nieaktualne, biorąc pod uwagę datę publikacji tego posta.
    Restauracja Nydeczanka nieczynna już prawie 2 lata, Myslivna o wiele wiele dłużej, a gospoda pod Lipami od niedawna zmieniła właściciela.
    Pozdrawiam serdecznie z Nydku 🙂

    http:/toninapisal.blogspot.com

Comments are closed.